De dubbele rol van wetgeving in de circulaire transitie

Wetgeving speelt een belangrijke rol in de transitie naar een circulaire economie. Europese en nationale kaders, denk aan de Green Deal en het Klimaatakkoord van Parijs, zetten de toon: circulair werken is niet langer een vrijblijvend streven, maar een noodzakelijke route richting 2050. Toch is de praktijk weerbarstig. Zo blijkt uit onderzoek dat bijna de helft van de Nederlandse bedrijven vindt dat wetgeving circulariteit belemmert. Ondertussen vinden bijna net zo veel bedrijven die strengere regels juist onmisbaar. Hoe kan het dat dezelfde wetgeving tegelijkertijd als rem en als versneller wordt ervaren?

Waarom wetgeving zowel mee- als tegenwerkt

In de praktijk lopen bedrijven regelmatig tegen wet- en regelgeving aan die niet aansluit bij hun realiteit. Een veelgenoemd obstakel is dat regels soms tegenstrijdig of onduidelijk zijn. Een voorbeeld hiervan is de regeling omtrent wormencompost. Compostwormen worden in Nederland juridisch als vee gezien, waardoor hun uitwerpselen onder de strenge Meststoffenwet vallen. Deze regels zijn ooit opgesteld om voedselveiligheid en gezondheid in de bio-industrie te waarborgen, maar hebben onbedoeld tot gevolg dat kleinschalige circulaire initiatieven bijna onmogelijk worden gemaakt. Waar pioniers juist bijdragen aan afvalreductie en bodemkwaliteit, botsen zij op muren van bureaucratie.

Daartegenover staan regels die juist voor versnelling zorgen. De Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) is daar een voorbeeld van. Deze Europese richtlijn verplicht bedrijven om inzicht te geven in hun duurzaamheidsbeleid, doelstellingen en resultaten. Voor veel organisaties betekent dit een forse uitbreiding van rapportageverplichtingen. Het kost veel tijd, kennis en middelen om eraan te voldoen, maar tegelijkertijd zet het bedrijven aan om circulariteit serieuzer te nemen. Ook richtlijnen zoals het verbod op wegwerpplastic (SUP-richtlijn) en nieuwe ecodesign-eisen (ESPR) hebben de afgelopen jarenlaten zien dat duidelijke kaders bedrijven in beweging brengen.

Niet minder, maar duidelijker

Wat verwachten bedrijven dan van de overheid? Opvallend genoeg vragen ze niet om minder regels, maar juist om duidelijkere en consistentere regels. Ze hebben behoefte aan voorspelbaarheid, zodat ze weten waar ze de komende jaren op kunnen bouwen. Investeringen in circulaire bedrijfsmodellen vragen immers om een lange adem en zekerheid. 

Daarnaast kunnen financiële stimulansen een doorslaggevende rol spelen. Subsidies, belastingvoordelen of investeringsaftrekken zijn vaak belangrijke voorwaarden om stappen te zetten. Kostenbesparing blijft voor het merendeel van de organisaties de belangrijkste drijfveer om circulair te ondernemen. Een slimme financiële prikkel kan dat effect versterken en versnellen. Daarbij komt dat uit het onderzoek blijkt dat een kwart van de bedrijven van mening is dat organisaties die in de nabije toekomst niet in duurzaamheid investeren, zullen verdwijnen.

Duidelijkheid = activiteit

Dat duidelijke kaders daadwerkelijk helpen, zien we al in België. In Vlaanderen bestaat sinds 2024 het Materialeninformatiesysteem (MATIS), dat inzamelaars en verwerkers verplicht om afvalstromen gedetailleerd te registreren. Hierdoor wordt de keten transparanter en ontstaat betere sturing. Ook de invoering van Vlarema 9, met strengere regels voor afvalscheiding en grondstofverklaringen, biedt bedrijven houvast. Het resultaat: meer duidelijkheid en meer circulaire activiteit.

Samenwerking blijft de sleutel

Hoewel duidelijke wet- en regelgeving kan helpen, moeten organisaties niet gaan wachten op perfect beleid. De overheid moet richting geven, maar het zetten van de eerste circulaire stappen is en blijft de verantwoordelijkheid van organisaties zelf. Bedrijven kunnen het zich simpelweg niet veroorloven om achterover te leunen totdat alle regels perfect zijn uitgedacht en gecommuniceerd. Wanneer de overheid en het bedrijfsleven elkaar hierin vinden, ontstaat de versnelling die nodig is om de circulaire doelstellingen te behalen.

Belangrijk hierbij is ook de rol van ketensamenwerking. Want circulariteit stopt niet bij de voordeur van een organisatie. Leveranciers, producenten, klanten, verwerkers… ze zijn allemaal onderdeel van dezelfde keten. Alleen door gezamenlijk verantwoordelijkheid te nemen, kunnen kringlopen daadwerkelijk gesloten worden. Heldere spelregels maken dat proces eenvoudiger, maar de wil tot samenwerking blijft doorslaggevend.

Van dubbelzinnig naar doelgericht

Het spanningsveld rond wetgeving laat zien hoe complex de weg naar circulariteit is. Regels kunnen frustreren, maar kunnen ook richting en structuur geven. De sleutel ligt in helderheid, consistentie en samenwerking. Voor bedrijven betekent dit dat wachten geen optie is, ook al zijn de kaders soms onduidelijk of nog in ontwikkeling. Elke stap richting circulariteit is er een die telt.

Begin met het formuleren van duidelijke doelen, meet resultaten en werk samen binnen de keten. De overheid kan het verschil maken door stimulerende en voorspelbare spelregels te bieden, maar de motor van de transitie blijft het bedrijfsleven zelf. Uiteindelijk is ieder initiatief, hoe groot of klein dan ook, een stap richting een circulaire economie.

Blog van Gijs Derks, Managing Director bij Milgro